Dit is Danielle's verhaal!
Wij wonen in de Ourika Vallei, de rand van het Hoge Atlasgebergte, en ongeveer vijfenveertig minuten rijden vanaf Marrakech. Ons huis staat midden in de bergen, met fantastisch uitzicht over de rivier en de bergen om ons heen.
Berberland
Het is hier echt platteland, Berberland, zoals wij het noemen. Dit gebied wordt namelijk hoofdzakelijk door Berbers bewoond, en niet door Arabieren zoals in Marrakech. Terwijl Marrakech een trendy stad is met hele moderne winkels en luxe villawijken, lijkt het alsof de tijd in het Atlasgebergte heeft stilgestaan.
Primitief
Bewoners van de omliggende Berberdorpen leven in, voor onze begrippen, zeer primitieve omstandigheden. Sommige dorpen hebben zelfs nog geen elektriciteit. De huizen hebben geen kraanwater, en er is vaak één waterput in het dorp waar iedereen het water haalt. Er zijn hier nog afgelegen gemeenschappen die volledig zelfvoorzienend zijn.
Ons huis is gebouwd van grote stenen uit de rivier. Bijna alles is handmatig gebouwd en met natuurlijke materialen. Het lijkt een beetje op een kasteel met vele trappetjes en ronde bogen.
De locatie is zo bijzonder mooi, dat we dat willen delen. We wisten uit eigen ervaring dat de voorzieningen om te eten en te overnachten in de Ourika Vallei beperkt zijn. Zo ontstond het plan om een guesthouse te bouwen in harmonie met de omgeving. Een plek waar gasten een sfeer van authenticiteit kunnen ervaren, zonder concessies aan comfort. Onze guesthouse heet 'Dar Zohra' en op dit moment zijn we druk bezig met de inrichting van de kamers en het sanitair.
'Dar Zohra' biedt een prettige mengeling van simpliciteit, en luxe. De guesthouse is gebouwd met de bedoeling onze gasten visueel te prikkelen, en heeft zowel gemeenschappelijke, als verborgen plekjes, om van de natuurlijke omgeving te genieten.
Overgang Nederland - Marrakesh
Doordat we allebei al veel ervaring hadden opgedaan in Marokko, was de overgang niet zo heel groot. Wel blijven de cultuur, en de bevolking, ons regelmatig verbazen. Zowel in positieve als in negatieve zin.
Omdat we niet zijn 'uitgezonden' door een Nederlandse werkgever, maar hier zelfstandig ondernemen, moeten we zelf uitdokteren hoe bepaalde zaken in Marokko zijn geregeld. Het voordeel is dat we daardoor echt in aanraking komen met de plaatselijke bevolking, en bekend raken met hun manier van handelen. Maar het kost veel geduld, heel veel geduld! In Nederland wordt wel eens gezegd dat alles overgeorganiseerd is, maar hier is het tegenovergestelde het geval.
Fulltime moederen is de norm in Marokko
In Marokko is het nog steeds een uitzondering als een getrouwde vrouw, en moeder fulltime buitenshuis werkt. In de steden komt het vaker voor, maar hier in de bergen is het zeldzaam.
Vrouwen hebben handen vol aan huishouden en gezinEen vrouw heeft hier echt haar handen vol aan het huishouden en het gezin. Men gaat hier niet naar de bakker voor een brood, maar koopt graan op de weekmarkt, waarvan vrouwen zelf brood bakken in kleine klei -ovens. Mensen verbouwen hier zelf groenten, en houden dieren voor eigen vleesconsumptie. Ik ben denk ik één van de weinige vrouwen in de omgeving met een wasmachine, want over het algemeen doen de vrouwen hier hun was in de rivier.
In Marrakech heb ik een aantal Marokkaanse, getrouwde vriendinnen die parttime werken. Het zijn hoger opgeleide vrouwen, uit de modale tot rijkere kringen. Vaak werken zij ook om de kostbare studies van hun kinderen in het buitenland te kunnen bekostigen.
Arbeidsvoorwaarden in Marokko
Arbeidsvoorwaarden zijn hier écht niet te vergelijken met Nederland. Werkgevers vergeten rustig het salaris te betalen, en twee of drie maanden betalingsachterstand is niet ongewoon. Er zijn geen instanties die opkomen voor de arbeidsrechten van de arbeiders. En als je als werknemer te veel zeurt, riskeer je ontslag.
De werkeloosheid is hier hoog, en met alleen een goede opleiding kom je niet makkelijk aan een baan. Het is hier heel belangrijk wie je ként.
Scheiding rijk en arm
In Marokko is het voor boven modale en rijke gezinnen, heel gebruikelijk om een inwonende hulp in de huishouding/kindermeisje te hebben. Ook wij hebben enkele maanden een inwonende hulp gehad, maar uiteindelijk konden wij niet wennen aan de constante aanwezigheid van een ‘vreemde’. Het begrip privacy is in dit soort culturen een onbekend begrip, terwijl wij er in Nederland juist erg veel waarde aan hechten.
Marokkaanse mannen als vader
Voor onze begrippen zijn Marokkaanse mannen afstandelijk naar hun vrouw en kinderen. Dit komt volgens mij doordat openbare liefkozingen niet aan de orde zijn. De werelden van mannen en vrouwen zijn gescheiden. Vrouwelijke familieleden en vriendinnen zoeken elkaar binnenshuis op, terwijl mannen elkaar buitenshuis treffen.
Over het algemeen zijn de taken strikt verdeeld, en komt het maar zelden voor dat mannen huishoudelijk werk doen. Wel kunnen veel Marokkaanse mannen verrassend goed koken!
Opvoeden in Marrakech
Wij vinden het vooral belangrijk dat Zohra zichzelf kan zijn, en proberen haar het beste mee te geven uit zowel de Nederlandse als de Marokkaanse cultuur. De manier waarop men elkaar hier begroet vind ik bijvoorbeeld erg mooi.
Zodra men je kent van gezicht, al is het bij de kassa van de supermarkt, wordt bij ieder weerzien uitgebreid geïnformeerd hoe het met jou en jouw familie gaat. Daarentegen zijn de omgangsvormen in anonieme situaties, bijvoorbeeld in het verkeer of in rijen aan loketten/kassa’s, soms schrikbarend asociaal. Ik heb wel eens moeite met het gebrek aan sociaal bewustzijn in de Marokkaanse samenleving.
Opvoeding afhankelijk van sociale milieu
De opvoeding van kinderen in Marokko is heel erg afhankelijk van het sociale milieu waarin het kind opgroeit. Kinderen uit arme gezinnen groeien vaak op straat op, waar onacceptabel gedrag (hardhandig) wordt gecorrigeerd door omstanders. Ook is er een grote groep kinderen die door de ouders wordt aangespoord tot bedelen.
Kinderen uit meer bemiddelde gezinnen genieten over het algemeen een relatief strenge opvoeding, en er wordt veel waarde gehecht aan onderwijs, zelfs al op hele jonge leeftijd.
Kinderfeestjes in Marrakech
In principe worden verjaardagen niet gevierd: dat heeft een religieuze achtergrond. De Islam ontmoedigt het centraal staan van het eigen 'ik'. Maar in de rijkere kringen is het inmiddels een trend om een feestje te organiseren voor de kinderen. Het feest wordt thuis gehouden, of in een speelzaal waarvan er enkele zijn in Marrakech.
Terwijl de kinderen worden vermaakt door o.a. ingehuurde clowns, make-up artiesten en ballonnenblazers, worden de ouders getrakteerd op allerlei lekkernijen tijdens een traditionele theeceremonie.
Alle cadeaus worden verzameld en ongeopend gestald. Het is hier niet gewoon om uitgebreid te bedanken, of te laten weten of het cadeau naar wens is.
Het leven 'na schooltijd'
Net als in Nederland worden in Marrakech naschoolse speelafspraken gemaakt, maar ook hier geldt dat dit hoofdzakelijk voorkomt in de beter gestelde kringen. Rijkere Marokkaanse vrouwen, en expat vrouwen met kinderen, treffen elkaar in kindvriendelijke cafés of speelparken. De vrouwen zitten dan bij elkaar terwijl de kindermeisjes op de kinderen letten. Kinderen uit het arme milieu treffen elkaar op straat.
In Marrakech is een groot scala aan activiteiten voor kinderen. Er zijn dansscholen, sportscholen, taleninstituten, muziekscholen etc. Daar wordt echter hoofdzakelijk gebruik van gemaakt door de upper class.
School in Marrakech
In de Ourika Vallei kunnen kinderen voor een eigen bijdrage van 150 dirham (€ 14) per maand vanaf hun vierde naar de kleuterschool. Voor Nederlandse begrippen is dat een schijntje, maar voor gezinnen met een gemiddeld inkomen van €300 per maand is dat een heel groot bedrag. De school beschikt niet over speelmateriaal, schriften, pennen etc. Ouders dienen dus ook nog schriftjes en pennen voor hun kinderen te kopen.
Leerplicht vanaf zeven
Vanaf zeven jaar is er een leerplicht, en wordt school volledig vergoed door de lokale overheden. In principe geldt de leerplicht tot zestien jaar, maar in de praktijk worden kinderen al op jongere leeftijd van school gehouden.
Armoede is een belangrijke oorzaak: veel ouders hebben de financiële bijdrage van hun werkende kinderen nodig om het gezin te onderhouden. Met betrekking tot meisjes, zien veel ouders het nut niet van een schoolopleiding, aangezien er verwacht wordt dat ze trouwt en voor haar gezin gaat zorgen.
In de steden, zoals in Marrakech, is het schoolaanbod aanzienlijk groter. Kinderen uit rijke gezinnen gaan over het algemeen naar privéscholen, waar ook allerlei naschoolse activiteiten worden georganiseerd.
Moederen in Marrakech
Waarschijnlijk heeft het leven als moeder in eerste instantie alles te maken met je eigen instelling, behoeften en idealen. Omdat ik graag een fulltime moeder wil zijn, en thuis kan werken aan de guesthouse en de verkoop van Handira’s* voel ik me hier in Marokko heel erg op mijn plaats.
Er is in ons gezin weinig regelmaat in de zin van eet- en bedtijden. In dat opzicht zijn wij niet anders dan andere Marokkaanse gezinnen. In Nederland is het voor veel mensen ondenkbaar dat een kind ’s avonds op de bank in slaap valt, of altijd mee uit eten gaat.
Onze dochter vindt het ontzettend leuk om groenten en fruit te plukken uit onze tuin, ze helpt me bij het koken, vouwt op haar manier de was op, en dweilt graag. Ook kopieert ze andere bezigheden die ze bij ons ziet doen, zoals fotograferen, tekenen, decoreren etc.
In Marokkaanse gezinnen zijn de kinderen eveneens heel erg betrokken bij de huishoudelijke activiteiten, en hebben kinderen in vergelijking met Nederlandse kinderen veel minder speelgoed.
In Nederland wordt veel van moeders verwacht
Ik denk dat de verwachtingen van moeders in Nederland veel hoger liggen dan in Marokko. Mijn ervaring is dat er in Nederland ongevraagd erg (te)veel advies wordt gegeven over moederschap en de opvoeding.
Het begint al bij de enorme stapel folders die je meekrijgt bij een eerste bezoek aan de verloskundige. Zodra je verteld dat je zwanger bent komen vriendinnen met informatieve boeken over zwangerschap, bevalling en opvoeding. Allemaal erg lief en attent, maar het maakt het wel erg moeilijk om enigszins onbevangen te ervaren en intuïtief te reageren.
Natuurlijk ouderschap
Na de geboorte van Zohra hebben wij onze eigen weg in het ouderschap gekozen. Wij hebben er bijvoorbeeld voor gekozen haar nooit in bed te laten huilen, of haar te dwingen om te eten of slapen. Wij hebben haar altijd gedragen in een draagzak, in plaats van haar in een kinderwagen te leggen. Eigenlijk niet anders dan hoe de vrouwen het hier in Marokko van nature al doen. In dat opzicht ervaar ik dat het moederschap hier veel natuurlijker, en intuïtiever wordt benaderd dan in Nederland.
Borstvoeding is hier dan ook vanzelfsprekend. Ik denk dat Marokkaanse vrienden verwonderd zullen reageren als ik vertel dat het in Nederland geen vanzelfsprekendheid is.
Nederland versus Marrakech
In vergelijking met Nederlandse steden is Marrakech echt een hectische stad. Dat heeft zo z’n charmes, maar ik verlang wel eens naar de Nederlandse ‘beschaving’ in bijvoorbeeld het verkeer. Hier stopt niemand bij een zebrapad, of je nu met een kind in je armen loopt of niet, ze rijden je gewoon van de sokken. In de auto wordt je links en rechts ingehaald, bij stoplichten veranderd een tweebaansweg in een vierbaansweg, en van voorsorteren heeft hier nog niemand gehoord.
Weinig veilige speelplekken
In Nederland speelde ik als kind veel op straat in onze woonwijk. Er was een autovrije zone, en een speeltuin waar ik veilig met mijn vriendjes kon spelen. Dat mis ik hier voor ons dochtertje. Er zijn hier in Marrakech maar weinig veilige openbare plekken voor kleine kinderen.
Leven, mens of dier hebben, naar mijn idee, veel meer waarde in Nederland. Op maatschappelijk niveau wordt veel aandacht besteed aan het welzijn van mens en dier, en dat geeft een enorm gevoel van veiligheid. In Marokko ervaar ik het tegenovergestelde, een beetje ieder voor zich en God voor ons allen. Het welzijn van dieren is hier nog amper aan de orde.
Inshallah: als God het wil
In Marokko wordt het woord ‘inshallah’ veelvuldig gebruikt. Het betekent als God het wil. Als je hier bijvoorbeeld iets afspreekt met iemand, eindigt het ook altijd in ‘inshallah’. In eerste instantie werd ik er altijd een beetje iebelig van, ik vond het een tikje te vrijblijvend.
Als in: ‘Oke, morgenmiddag kom ik de elektriciteit aanleggen, inshallah!’. Inmiddels begrijp ik dat het niet zo zeer met vrijblijvendheid te maken heeft, maar alles met 'the art of allowing'. Met andere woorden, je over kunnen geven aan lotsbestemming in plaats van altijd alles onder controle te willen hebben of zelfs af te dwingen.
Men gelooft hier dat God het beste met je voorheeft, en dat het lot je zal schenken wat je nodig hebt. Het is een levenshouding waar ik me steeds meer aan kan overgeven, en waardoor ik veel minder stress ervaar.
Waar wij wonen is het niet makkelijk te integreren met de lokale bevolking. De Berberbevolking is zeer gesloten. Dit heeft niets te maken met een gebrek aan vriendelijkheid of interesse, maar ik denk meer met hun lange geschiedenis van verzet, en oorlogen tegen de buitenlandse overheersers.
Toch zijn we inmiddels redelijk geaccepteerd in de gemeenschap en gaan we wel eens op theebezoek bij bekenden. Mijn partner spreekt vloeiend Arabisch, en als we met Marokkanen eten doen we dat net als zij, met onze réchterhanden. Onze aanpassing wordt vaak heel erg gewaardeerd.
We beseffen dat we in de ogen van de plaatselijke bevolking hele rijke mensen moeten zijn, en wellicht zelfs een tikje extravagant. Van beide kanten is het een enorme culturele overbrugging en soms zijn de verschillen te groot. Voor Zohra is het bijvoorbeeld bijna niet mogelijk om met de lokale kinderen te spelen. Ze gaan spelenderwijs erg ruw met elkaar om.
Eén keertje kwamen dochters van kennissen bij ons spelen. De meisjes liepen met opengevallen mondjes door ons huis, ze hadden nog nooit een bed, of een computer gezien. Na een tijdje moesten de meisjes naar het toilet, en zonder na te denken heb ik ze de badkamer gewezen. Toen ik na hun vertrek de badkamer instapte vond ik midden in de badkamer hun behoeften op de grond. Waarschijnlijk hadden ze nog nooit een badkamer gezien! Die middag werd mij nog duidelijker hoe groot de verschillen zijn.
Huis met maar één kamer
Eén van onze werkmannen is inmiddels een goede vriend geworden. Iedere dag maken we even tijd om thee te drinken en te kletsen. Hij woont in een douar (Berberdorpje) waar ik met enige regelmaat met mijn dochtertje naar toe loop om zijn vrouw en kinderen te bezoeken. Zohra speelt dan met hun dochtertje Khadisha.
Hun huis bestaat uit één kamer, met een tapijt. Daar wordt op gezeten om te eten, maar er ook op geslapen met het hele gezin. Er staan geen meubels, behalve een televisie sinds er elektriciteit is aangelegd in het dorp.
Khadisha heeft heel weinig speelgoed, en speelt met de natuurlijke voorwerpen rondom het huis. Mijn dochtertje heeft er nog nooit iets over opgemerkt als we op de grond gaan zitten om aan een klein laag tafeltje te eten, of als ze met de voorwerpen van Khadisha speelt. Ze vraagt zich niet af waarom hun huis zo klein is, of waarom er geen meubels staan. Ze vindt het geen probleem om buiten in de bosjes te plassen omdat ze geen wc hebben en het valt haar niet op dat er geen speelgoed is.
Wil je meer lezen van Danielle?
Bezoek dan haar blog Beyond Marrakech! Daar kun je ook de vorderingen van hun guesthouse zien.
Mocht je in de toekomst een kamer willen boeken, houd dan hun website Dar Zohra in de gaten.
Hieronder zie je een foto van een kamer van 'Dar Zohra'.
* Handira's zijn prachtige (bruids)kleden, en ze hebben iets magisch. Ze worden gemaakt van wol, katoen en linnen door de Berbervrouwen in het Midden Atlasgebergte van Marokko.
